آب و طهارت (قرآن)یکی از فواید آب که در آیات قرآن به آن اشاره شده، طهارت است. ۱ - طهارت ظاهرىخدا، فرو فرستنده آب پاك كننده از آسمان: ۱. «... وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّيُطَهِّرَكُم بِهِ ...؛.. و آبي از آسمان براي شما فرو فرستاد تا با آن شما را پاك کند....» ۲. «... وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا؛... و از آسمان آبي پاك كننده نازل كرديم.» ۱.۱ - طهارت از حیضآب، سبب طهارت از حیض: «... فَاعْتَزِلُواْ النِّسَاء فِي الْمَحِيضِ وَلاَ تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىَ يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ ...؛.. چيز زيانبار و آلوده اي است، از اين رو در حالت قاعدگي، از زنان كناره گيري كنيد! و با آنها نزديكي ننماييد، تا پاك شوند! و هنگامي كه پاك شدند، از طريقي كه خدا به شما فرمان داده، با آنها آميزش كنيد!....» درباره «تطهّرن» دو احتمال وجود دارد يكى به معناى شستن و ديگرى به معناى غسل است. ۱.۲ - طهارت از جنابتآب، سبب طهارت از جنابت: ۱. «...اْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَةَ وَأَنتُمْ سُكَارَى حَتَّىَ تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ وَلاَ جُنُبًا إِلاَّ عَابِرِي سَبِيلٍ حَتَّىَ تَغْتَسِلُواْ ... أَوْ جَاء أَحَدٌ مِّنكُم مِّن الْغَآئِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَيَمَّمُواْ ...؛.. در حال مستي به نماز نزديك نشويد، تا بدانيد چه ميگوييد! و همچنين هنگامي كه جنب هستيد - مگر اينكه مسافر باشيد - تا غسل كنيد... و يا «قضاي حاجت» كرده ايد، و يا با زنان آميزش جنسي داشته ايد، و در اين حال، آب (براي وضو و غسل) نيافتيد، با خاك پاكي تيمم كنيد!....» ۲. «... وَإِن كُنتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُواْ ...؛... و اگر جنب باشيد خود را بشوئيد (غسل كنيد)....» ۳. «... وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّيُطَهِّرَكُم بِهِ ...؛ ... و آبي از آسمان براي شما فرو فرستاد تا با آن شما را پاك کند....» برداشت بر اين اساس است كه آيه فوق در مورد طهارت مجاهدان جنگ پس از جنابت، نازل شده است. ۱.۳ - طهارت از بول و غائطآب، سبب طهارت از حدث بول و غایط: ۱. «... أَوْ جَاء أَحَدٌ مِّنكُم مِّن الْغَآئِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَيَمَّمُواْ صَعِيدًا طَيِّبًا ...؛... يا «قضاي حاجت» كرده ايد، و يا با زنان آمیزش جنسی داشته ايد، و در اين حال، آب (براي وضو و غسل) نيافتيد، با خاك پاكي تیمم كنيد!....» ۲. «... فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ أَن يَتَطَهَّرُواْ ...؛ ... در آن مرداني هستند كه دوست مي‌دارند پاكيزه باشند....» طبق روايتى از پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و امام صادق علیه‌السلام مقصود از «يتطهّروا» طهارت از نجاست (بول و غائط) به وسيله آب است. ۱.۴ - طهارت از نجاستآب، سبب طهارت از نجاست: ۱. «... فَاعْتَزِلُواْ النِّسَاء فِي الْمَحِيضِ وَلاَ تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىَ يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ ...؛.. چيز زيانبار و آلوده اي است، از اين رو در حالت قاعدگي، از زنان كناره گيري كنيد! و با آنها نزديكي ننماييد، تا پاك شوند! و هنگامي كه پاك شدند، از طريقي كه خدا به شما فرمان داده، با آنها آميزش كنيد!....» درباره «تطهّرن» دو احتمال وجود دارد يكى به معناى شستن و ديگرى به معناى غسل است. ۲. «... وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّيُطَهِّرَكُم بِهِ ...؛..و آبي از آسمان براي شما فرو فرستاد تا با آن شما را پاك کند...» برداشت بر اين اساس است كه آيه فوق در مورد طهارت مجاهدان جنگ پس از جنابت، نازل شده است. ۳. «وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ؛و لباست را پاك كن.» ۱.۵ - غسل با آبغسل با آب سبب طهارت از همه حدث‌ها: «... وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّيُطَهِّرَكُم بِهِ وَيُذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ ...؛... و آبي از آسمان براي شما فرو فرستاد تا با آن شما را پاك و پليدي شيطان را از شما دور سازد....» «يطهّر» به دليل اطلاق، شامل طهارت از حدث (نجاست و جنابت) مى‌شود و اطلاق آن، از ذكر نشدن متعلّق آن برمى‌آيد. ۱.۶ - وضو با آبوضو با آب سبب طهارت: «... إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَينِ ...؛... هنگامي كه براي نماز بپاخاستيد صورت و دستها را تا آرنج بشوئيد و سر و پاها را تا مفصل (يا برآمدگي پشت پا) مسح كنيد... » ۲ - طهارت معنوىنزول آب، باعث دورشدن مؤمنان از پليدى شیطان در جنگ بدر: «... وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِّن السَّمَاء مَاء ... وَيُذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ ...؛... آبي از آسمان براي شما فرو فرستاد ... و پلیدی شيطان را از شما دور سازد....» امام خمینی معتقد است برخی اهل معرفت، طهور را به معنای پاک کننده بر دو قسم می‌دانند: یکی آب، که راز حیات و ریشه جهان است (وَاَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا). (وَیُنَزِّلُ عَلَیْکُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّیُطَهِّرَکُم بِهِ وَیُذْهِبَ عَنکُمْ رِجْزَ الشَّیْطَانِ) و دیگری خاک است. به اعتقاد امام خمینی آب، رحمت اطلاقی وجود است؛ زیرا خداوند می‌فرماید: (وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء کُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ). بنابراین سالک الی الله می‌تواند در مراتب و درجاتی خود را تطهیر کند: تطهیر در مرتبه تجلی فیض اطلاقی، و مشاهده ذاتی. اگر دست سالک از مرتبه اول کوتاه بود و آب وجود را نیافت و از راز تجلی فیض اطلاقی محروم گردید بر روی خاک تیمم می‌کند؛ زیرا خاک «احد الطهورین» است. بنابراین، وضو، تطهیر و پاکی است به‌وسیله آب وجود قبل از تنزل به عالم طبیعت اما تیمم تطهیر به آن است پس از تنزل به عالم خاک. پس از انواع طهارت یکی شکل آب را گرفته و دیگری شکل خاک. به اعتقاد امام خمینی وضو با آب باطناً یعنی تطهیر از نقایص و حدود است. به اعتقاد امام خمینی تحصیل آب معنوی بر دو امر توقف است یکی یقین و معرفت الهی و دیگری تقوا و پرهیزگاری، زیرا این دو امر رحمت الهی را نازل می‌کند و دل را از آلودگی پاک می‌کند. ازاین‌رو سالک باید متوجه به آب نازل از ابر رحمت الهی باشد و با آن پوست، قشر و صورت ظاهری خود را از آلودگی‌های ظاهری پاک کند و به آداب واجبات و مستحبّات قیام کند؛ زیرا خداوند آب را کلید قرب و مناجات قرار داده است. همچنین توجه سالک به آب نازل از آسمان «واحدیت» که در کلمه مقدس الله گرد آمده باشد و آن را در روح خود جای بدهد و به‌وسیله آن از غیر خدا و ماسوی الله روی بگرداند تا به مفتاح قرب فرائض و فنای مطلق برسد. [۲۸]
خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۱، ص۳۲۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۳ - پانویس۴ - منبع• مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱، ص۹۱، برگرفته از مقاله «نقش آب (طهارت)». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |